Gereformeerde
schoolmeesters in de Staatse tijd in Houthem (1)
H.J.J. Philippens
†
Van enig volksonderwijs in de Schepenbank Houthem in
Vroenhof is vóór de eerste helft van de 17e eeuw vrijwel niets
bekend. Zeer weinigen konden lezen of schrijven. Dit blijkt
wel uit een akte van 1691, waarin 24 gezinshoofden hun
handtekening dienden te plaatsen en maar zes personen hiertoe
in staat waren.(2)
Houthem, gelegen in het Staatsgebied, met
uitzondering van een Spaanse enclave met het adellijk klooster
van St. Gerlach, kreeg onderwijs van gereformeerde
schoolmeesters, die daartoe een kamer in hun woning
beschikbaar stelden. Elk openbaar ambt was toen voorbehouden
aan protestanten, die meer en meer invloed kregen.
In
tegenstelling tot Valkenburg was Houthem tolerant jegens het
handjevol protestanten met als voornaamste, de familie Croon,
waarvan Gerard in 1647 tot de nieuwe religie overging. De
protestanten konden in die tijd gebruik maken van de
katholieke parochiekerk in Vroenhof. Tijdens de diensten liet
de predikant de beelden zorgvuldig bedekken en het koor werd
afgeschermd met een gordijn. Dit zogenaamde Simultaneum hield
stand tot na 1800.
De gereformeerde schoolmeesters
werden benoemd door de Lt.Voogd van Valkenburg en de Schepenen
van Houthem. In 1699 was de Schepenbank vertegenwoordigd door
A. Croon (schatheffer), Jacobs, Philippens, voorts van
Stockeren (protestant), alsmede de burgemeester Aart W(e)ijers
en Johan Philippens sr.
Schoolmeesters Over schoolmeesters in het
Houthemse vinden we een eerste vermelding in 1684, namelijk
Lambert Ghijsen, gereformeerd schoolmeester en voorlezer,
gehuwd met Catharina Caris. Zijn huis was gelegen in de
Onderstestraat, tegenover de nu bestaande kapel van St.
Gerlach. In deze woning gaf hij les en kreeg fl. 20, huur van
de gemeente.
Johan Ghijsen, hun zoon, omtrent 17 jaar
(oud), wordt benoemd op 26-10-1693. Hij is volgens de
predikant Vreijthof van Valkenburg, 'ijverig en naarstig in
de schrijf- en leeskunde' .(3)
Meer gegevens vinden wij in een schrijven uit
20-1-1694. 'Ik Catharina Caris, weduwe van wijlen
Lambert Ghijsen en Jan Ringelant, beiden gewezen
schoolmeesters, heb aangenomen Jan Snackers als substituut
schoolmeester van de Bank Houthem, in de plaats van mijn zoon
Johan Ghijsen voor de tijd van vier jaar, om de jeugd alle
dagen die leergierig zijn, behoorlijk te leren lezen en
schrijven. Daarvoor beloof ik Jan Snackers te betalen 9 gulden
alle maanden, die betaald zullen worden. Hij krijgt vrij
logies en behoorlijk spijs en drank ten mijne huize en zal
eindigen als school cesseert en weder opengaat.'
In
1717 werd het huis in bezit genomen door Jan Smeets van
Berg. De nieuwe schoolmeester voorlezer is Gerard Ghijsen,
gehuwd in 1714 met Catharina Coenen. Zij kregen acht kinderen
en bewoonden een huis in Strabeek tegenover het 'Sterk Look',
nu hoeve Coenjaerts, voorheen van Casper Gerard Willems. Het
huis werd in 1886 herbouwd. Het is mogelijk dat Gerard Ghijsen
hier zijn schoollokaal had tot 1737. Een nieuw schoollokaal
komt tot stand in de Klaterstraat, genaamd in 'de
Croon' met logement.
|
|
Gideon Pijll is in
1737 schoolmeester en voorlezer. Hij huwde Catharina Jongen,
die op 22-2-1739 een dochter Machtilde kreeg. Het huis kreeg
hij in toust voor 8 pattacons per jaar van Jan Sleijpen en
Maria Catharina Schrooders van Walem. Het oude huis werd
ingericht met een schoollokaal.
Jan Hendrik Swildens
werd schoolmeester en voorlezer voor de tijd van twee
jaar.
Mathias Reinders werd benoemd ca. 1744. Het
schoollokaal is nu ondergebracht in het huis van Cornelis
Pirong, gelegen in St. Gerlach aan de dorpsstraat tegenover
Croon en in toust verkregen voor zes jaar tegen fl.30,
jaarlijks. 'De verpachter diende aan te brengen: een
noodbouw en te repareren het poortje. Twee vensters met
ijzeren staven te maken en een ijzeren klink aan de
keukendeur. Op de zolder een kamertje met leem te bezetten en
rondom het huis, de muren dicht te clenen en den hof te
twijgen.'
Frans Kreuger, geboren op 2-1-1696 te
Geulle, is aldaar schoolmeester, koster en voorlezer en gehuwd
met Alet Lenssen van Geulle (+ 1728). Zij kregen vier
kinderen: Jan Hendrik, geb. 7-2-1721, Wilhelm, geb. 5-12-1724,
Jan Caspar, geb. 5-3-1726 en Cornelis, die op 31-7-1728 werd
geboren. Frans Kreuger vertrekt vanuit Geulle naar Gulpen,
waar hij zijn ambt uitoefent tot 1744. Om de een of andere
reden vertrekt hij naar Houthem, waar hij wordt benoemd tot
schoolmeester, koster en voorlezer. Hij is daar in elk geval
werkzaam in 1760 en moet eerst gewoond hebben in het huis van
Herman Otto Deckers nr. 40 in Strabeek. Hij sluit een tweede
huwelijk met Judith Croon, dochter van burgemeester A. Croon
in Houthem. Zij is weduwe van Nicolaas Bondt, goudsmid in
Dordrecht en keert na diens dood terug naar Houthem. Het is
zeer waarschijnlijk dat zij hun intrek nemen in het ouderlijk
huis.
Frans zoon, Jan Caspar Kreuger, moet hem in het
ambt opgevolgd zijn. Hij komt voor in het bevolkingsregister
omstreeks 1780.
Ondertussen heeft Houthem een nieuw
schoollokaal ten herberge van W. Theunissen in St. Gerlach
naast Cornelis Pirong en de monumentale hoeve van Hendrik
Jacobs, secretaris van Houthem.
Jan Gerard Wateler is
vervolgens schoolmeester en voorlezer. Hij huwde in 1789, oud
36 [i.e. 29] jaar, met Anna Catharina Nijssen, oud 32 [i.e.23]
jaar, wonende te Strabeek nr. 39 aan het 'Sterk Look'. Hun
eerste kind werd geboren in 1790.
Noten
|